ปูตินระงับ New START โลกเสี่ยงสงครามนิวเคลียร์?

โลกเสี่ยงสงครามนิวเคลียร์ตั้งแต่ก่อนเกิดศึกยูเครนแล้ว สงครามยูเครนเพิ่มความเสี่ยงให้สูงขึ้นอีก แต่รัสเซียจะ “กดปุ่ม” หรือไม่ยังคงยึดหลักการเดิม

            New Strategic Arms Reduction Treaty (New START) เป็นข้อตกลงนิวเคลียร์ระหว่างสหรัฐกับรัสเซียเมื่อปี 2010 เป็นฉบับปรับปรุงจาก Strategic Arms Reduction Treaty of 1991 (START I) ทั้ง 2 ประเทศจะจำกัดหัวรบนิวเคลียร์ทางยุทธศาสตร์เหลือ 1,550 หัวรบและระบบปล่อยอาวุธไม่เกิน 700 ชุด

ปูตินระงับใช้ New START :

            ท่ามกลางศึกยูเครนส่อว่าจะขยายวงกว้าง 21 กุมภาพันธ์ 2023 ประธานาธิบดีปูตินประกาศระงับ (suspension) ข้อตกลงจำกัดอาวุธนิวเคลียร์ New START ด้วยเหตุผลขอตรวจสอบให้มั่นใจว่าประเทศปลอดภัยไม่ถูกคุกคามเหมือนอย่างเช่นตอนนี้

            การระงับดังกล่าวไม่ได้หมายความว่ารัสเซียถอนตัวจากข้อตกลงอย่างสิ้นเชิง แต่นับจากนี้รัสเซียอาจเพิ่มอาวุธนิวเคลียร์ตามต้องการ ไม่อนุญาตให้เจ้าหน้าที่สหรัฐเข้าตรวจสอบ ไม่จำต้องรายงานอาวุธที่ถือครอง อีกทั้งอาจมีผลต่อสนธิสัญญาว่าด้วยการห้ามทดลองนิวเคลียร์โดยสมบูรณ์ (CTBT) สนธิสัญญาไม่แพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์ (NPT)

            นับจากเกิดศึกยูเครน รัฐบาลปูตินเชื่อมโยงสงครามดังกล่าวกับอาวุธนิวเคลียร์ ถือว่าทั้งหมดคือเรื่องการป้องกันประเทศ อาจตีความว่ารัสเซียจะไม่ยอมแพ้หรือเป็นคำขู่ก็ได้ เป็นคำเตือนที่เปิดเผยนำเสนอเป็นระบบ เริ่มจากแสดงท่าทีว่าอาจไม่ขยายข้อตกลง New START ที่เดิมจะสิ้นสุดในปี 2026 ต่อมาประกาศให้กองกำลังนิวเคลียร์เตรียมพร้อม จากนั้นซ้อมรบหลายรอบ เตรียมพร้อมระบบป้องกันขีปนาวุธข้ามทวีป และเมื่อสงครามยูเครนครบปีจึงประกาศระงับใช้ New START

            การระงับ New START เปิดโอกาสให้รัสเซียปรับยุทธศาสตร์นิวเคลียร์ให้ตรงกับบริบทปัจจุบันและอนาคต คาดว่าขนาดหัวรบอาจเล็กลงแต่มีจำนวนมากขึ้น ระบบปล่อยมากขึ้น เพิ่มจุดโจมตีทั้งทางยุทธศาสตร์กับยุทธวิธี เพิ่มโอกาสโจมตีตอบโต้ระลอก 2-3 ด้อยประสิทธิภาพระบบป้องกันขีปนาวุธฝ่ายตรงข้าม ข้าศึกต้องยับยั้งชั่งใจยิ่งขึ้นหากคิดทำสงครามนิวเคลียร์

            แม้สงครามยูเครนส่อแววรุนแรงขยายวง ความเป็นสงครามตัวแทนระหว่างรัสเซียกับนาโตชัดเจนยิ่งขึ้นทุกทีนำสู่การระงับ New START (เห็นชัดว่ารัสเซียถือว่าสหรัฐเป็นคู่พิพาทหลัก ไม่ใช่แค่เรื่องรัสเซียกับยูเครน) แต่หลักนิยมนิวเคลียร์รัสเซียยังคงเดิม สัปดาห์ก่อนนายดมิทรี เมดเวเดฟ (Dmitry Medvedev) อดีตนายกรัฐมนตรี ปัจจุบันเป็นรองประธานสภาความมั่นคงแห่งชาติ (Deputy Chairman of the Security Council) ย้ำจุดยืนการใช้อาวุธนิวเคลียร์ว่า “ถ้าสหรัฐต้องการเอาชนะรัสเซีย เรามีสิทธิป้องกันตัวเองด้วยอาวุธทุกอย่างรวมทั้งนิวเคลียร์”

            หลักคิดกดปุ่มนิวเคลียร์ไม่ต่างจากเดิม เป็นทางเลือกสุดท้ายเมื่อรัสเซียอยู่ในสถานการณ์ใกล้แพ้

โลกเสี่ยงสงครามนิวเคลียร์มากขึ้น :

            สิงหาคม 2019 รัฐบาลทรัมป์กับปูตินต่างประกาศยกเลิกสนธิสัญญาอาวุธนิวเคลียร์พิสัยกลาง (Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty : INF) ทำให้ยุโรปตกอยู่ในภัยสงครามนิวเคลียร์ทันที มีความหมายว่าทั้งสหรัฐกับรัสเซียสามารถประจำการอาวุธนิวเคลียร์พิสัยกลางหลากหลายชนิดเล็งเป้ายุโรป แน่นอนว่ารัสเซียตกเป็นเป้าด้วย

            ไม่เพียงเท่านั้น ทันทีที่ถอนตัวออกจาก INF มาร์ก เอสเปอร์ (Mark Esper) รัฐมนตรีกลาโหมกล่าวว่าสหรัฐอาจเริ่มทดสอบอาวุธนิวเคลียร์พิสัยกลางที่ติดตั้งภาคพื้นดินอีกครั้ง หวังจะติดตั้งที่ใดที่หนึ่งในเอเชีย รายงาน Ground-Based Intermediate-Range Missiles in the Indo-Pacific ของ RAND ปี 2022 ที่เผยแพร่ต่อสาธารณะระบุว่า สหรัฐคิดติดตั้งอาวุธนิวเคลียร์ของตนในประเทศไทย ฟิลิปปินส์ เกาหลีใต้ ออสเตรเลียและญี่ปุ่น แม้หลายประเทศปฏิเสธ เช่น รัฐบาลออสเตรเลียกับฟิลิปปินส์ปฏิเสธทันควัน แต่รัฐบาลสหรัฐไม่ละความพยายาม ยังเสาะหาประเทศที่ยอมให้ติดตั้งนิวเคลียร์ของตน

            สิงหาคม 2022 เมื่อสงครามยูเครนดำเนินได้ครึ่งปี อันโตนิโอ กูเตอร์เรส (António Guterres) เลขาธิการสหประชาชาติกล่าวว่าโลกกำลังอยู่ในช่วงอันตรายที่สุด ชาติที่มีอาวุธนิวเคลียร์ต้องให้คำมั่นสัญญาว่าจะไม่เป็นฝ่ายใช้อาวุธนิวเคลียร์ก่อน เลิกแสดงแสนยานุภาพนิวเคลียร์ ตอนนี้ความตึงเครียดจากนิวเคลียร์สูงสุดในรอบหลายทศวรรษ

            ปูตินให้เหตุผลเหตุที่ต้องระงับ New START เพื่อให้รัฐบาลตะวันตกยอมรับความกังวลของรัสเซียๆ ต้องปลอดภัยไม่ถูกคุกคามเหมือนอย่างเช่นตอนนี้ ตีความว่ารัฐบาลตะวันตกจ้องทำลายจึงต้องป้องกันตนเองซึ่งท้ายที่สุดคือใช้อาวุธนิวเคลียร์

สงครามนิวเคลียร์ใช่ว่าจะเกิดง่ายๆ :

            ย้อนหลัง 8 สิงหาคม 2017 The Washington Post รายงานหน่วยข่าวกรองกระทรวงกลาโหมสหรัฐ (Defense Intelligence Agency) ระบุว่าขีปนาวุธเกาหลีเหนือสามารถบรรจุหัวรบนิวเคลียร์ได้แล้ว รายงานลับฉบับปลายเดือนกรกฎาคมระบุว่า เกาหลีเหนือมีหัวรบนิวเคลียร์ 60 หัวรบ สามารถติดหัวรบนิวเคลียร์เข้ากับขีปนาวุธข้ามทวีปที่ยิงไกลถึงแผ่นดินแม่สหรัฐ

            ก่อนหน้านั้นเกาหลีเหนือประกาศประสบความสำเร็จในการทดสอบระเบิดนิวเคลียร์มาแล้วหลายครั้ง เมื่อรวมกับการทดสอบขีปนาวุธข้ามทวีป 2 ครั้งในเดือนกรกฎาคม เรื่องสหรัฐไม่ปลอดภัยจากนิวเคลียร์เกาหลีเหนือฟังดูเป็นจริงเป็นจังขึ้นมาก รายงานลับของหน่วยข่าวกรองกระทรวงกลาโหมคือข้อสรุปที่ชัดเจน ช่วงนั้นคนอเมริกันจำนวนไม่น้อยคิดว่าเป็นเรื่องจริง สังคมอเมริกันหวาดผวาหนัก เพราะรับรู้จากสื่อและรัฐบาลตนเองว่าผู้นำเกาหลีเหนือกล้าใช้อาวุธนิวเคลียร์ เรื่องนี้ฉุดคะแนนนิยมทรัมป์ที่ต่ำอยู่แล้วให้ต่ำลงไปอีก

            สัปดาห์ต่อมาไมค์ ปอมเปโอ (Mike Pompeo) ผู้อำนวยการ CIA ชี้แจงว่าความจริงคือจนถึงบัดนี้ยังไม่มีหน่วยงานการข่าวใดระบุเช่นนั้น ดังนั้นเกาหลีเหนือไม่ใช่ภัยคุกคามจวนตัว (imminent) ที่รัฐบาลกังวลคือเกาหลีเหนือค่อยๆ พัฒนาขีปนาวุธนิวเคลียร์ข้ามทวีปจึงใกล้จะสำเร็จ

            เห็นชัดว่ารัฐบาลทรัมป์ต้องการลดกระแสหวาดกลัว ทิ้งคำถามว่า The Washington Post นำเสนอข่าวเท็จหรือว่าหน่วยข่าวกรองกระทรวงกลาโหมสร้างรายงานเท็จ หรือว่า CIA ออกมากลบข่าวจริงให้กลายเป็นเท็จ

            ไม่ว่าใครพูดจริงพูดเท็จ คนอเมริกันหวาดผวาสงครามนิวเคลียร์มากจริงๆ

            มีนาคม 2022 โพล AP-NORC เผยคนอเมริกัน 45% กังวลมาก (very concerned) ว่าประเทศจะเป็นเป้าอาวุธนิวเคลียร์รัสเซีย 30% กังวลบ้าง (somewhat) 25% ไม่กังวลหรือไม่ค่อยกังวล ถ้าเทียบกับเกาหลีเหนือแล้วรัสเซียสามารถทำลายล้างอารยธรรมอเมริกาง่ายกว่ามาก แผ่นดินสหรัฐอาจถูกโจมตีด้วยนิวเคลียร์หลายระลอก เมืองใหญ่ๆ ล้วนเป็นเป้าโจมตี

            รวมความแล้วหากพูดเรื่องสงครามโลกครั้งที่ 3 สงครามนิวเคลียร์ล้างโลก ควรถามคนอเมริกัน คนฝรั่งเศสและอังกฤษ (ต้นแบบประชาธิปไตยตะวันตก) ว่าเพื่อปกป้องเสรีประชาธิปไตยของยูเครน ยินดีให้ระเบิดนิวเคลียร์หล่นใส่บ้านตัวเองหรือไม่ ยินดีให้ลูกหลานพินาศพร้อมกับคนยูเครนหรือไม่

            ตั้งแต่แรกเริ่มสงครามยูเครน ประธานาธิบดีเซเลนสกีร้องขอให้จัดทำเขตห้ามบิน (no-fly zone) แต่รัฐบาลไบเดนปฏิเสธเรื่อยมา ให้เหตุผลว่าจะกลายเป็นสงครามโลกถ้าเครื่องบินรบนาโตยิงเครื่องบินรบรัสเซีย ฝ่ายสหรัฐจึงตระหนักและรู้ดีว่ากรอบสงครามอยู่ที่ใด ทิ้งให้ยูเครนต้องรบกับรัสเซียด้วยอาวุธที่ด้อยกว่าดังที่เป็นอยู่

            ถ้ามองในมุมบวกการระงับ New START คือคำขอให้เจรจา รัสเซียต้องการสันติภาพมากกว่าสงคราม รัฐบาลสหรัฐกับพวกต้องยกเลิกยุทธศาสตร์นาโตขยายตัว ยูเครนต้องวางตัวเป็นกลาง 

            คำอธิบายที่น่าจะถูกต้องคือโลกเสี่ยงสงครามนิวเคลียร์ตั้งแต่ก่อนเกิดศึกยูเครน การใช้นิวเคลียร์อาจเริ่มจากจุดอื่นๆ ที่ไม่ใช่ยูเครน สงครามยูเครนเพิ่มความเสี่ยงให้สูงขึ้นอีก แต่หลักการ “กดปุ่มนิวเคลียร์” ของรัสเซียยังเหมือนเดิมไม่เปลี่ยนแปลง วันใดที่ศัตรูยิงนิวเคลียร์ใส่รัสเซีย หรือรัสเซียส่อแพ้สิ้นชาติวันนั้นจะตัดสินใจใช้อาวุธนิวเคลียร์ รัฐบาลปูตินพยายามยับยั้งไม่ให้เกิดเหตุการณ์ดังกล่าวด้วยการตอกย้ำหลักนิยมป้องปรามด้วยนิวเคลียร์ (Deterrence) พร้อมกับปรับปรุงกองกำลังนิวเคลียร์ของตน จากนี้ไปต้องติดตามว่ารัฐบาลสหรัฐกับพวกจะตอบสนองอย่างไร ประชาคมโลกจะปล่อยให้ความเป็นไปของโลกอยู่ในมือผู้ปกครองไม่กี่คนหรือไม่

5 มีนาคม 2566
ชาญชัย คุ้มปัญญา
(ตีพิมพ์ใน คอลัมน์ “สถานการณ์โลก” ไทยโพสต์ ปีที่ 27 ฉบับที่ 9607 วันอาทิตย์ที่ 5 มีนาคม พ.ศ. 2566)

---------------------

บทความที่เกี่ยวข้อง : 
การใช้อาวุธนิวเคลียร์ส่งผลเสียหายร้ายแรงไม่เฉพาะต่อคนที่โดนแรงระบาดกับกัมมันตรังสีเท่านั้น ต้องมองผลกระทบที่จะตามมาอันเนื่องประชาคมโลกไม่อยากให้ใช้นิวเคลียร์
สหรัฐฯ หวังติดตั้งขีปนาวุธพิสัยกลางในออสเตรเลีย ญี่ปุ่น ฟิลิปปินส์ เกาหลีใต้และไทย เป้าหมายหลักคือต่อต้านจีน อเมริกาครองความเป็นเจ้าในอินโด-แปซิฟิก
บรรณานุกรม :

1. Australia rules out hosting US missiles. (2019, August 5). Arab News. Retrieved from http://www.arabnews.com/node/1535676/world

2. Kremlin not to revive New START discussions unless Washington takes heed of its concerns. (2023, February 28). TASS. Retrieved from https://tass.com/politics/1582423

3. North Korea now making missile-ready nuclear weapons, U.S. analysts say. (2017, August 8). The Washington Post. Retrieved from https://www.washingtonpost.com/world/national-security/north-korea-now-making-missile-ready-nuclear-weapons-us-analysts-say/2017/08/08/e14b882a-7b6b-11e7-9d08-b79f191668ed_story.html

4. North Korea threatens missile strike on Guam; Trump vows 'fire and fury'. (2017, August 8). USA Today. Retrieved from https://www.usatoday.com/story/news/world/2017/08/08/report-north-korea-has-nuke-fits-inside-missile/549188001/

5. Nuclear fears in US amid Russia-Ukraine war: AP-NORC poll. (2022, March 28). AP. Retrieved from https://apnews.com/article/russia-ukraine-putin-europe-cold-war-nato-c0acbb51f5fda41475287a4113ada3fd

6. Nuclear stability for all put at risk by Putin's speech. (2023, February 22). Chatham House.org. Retrieved from https://www.chathamhouse.org/2023/02/nuclear-stability-all-put-risk-putins-speech

7. Nuclear war with N. Korea not ‘imminent’ – CIA chief. (2017, August 14). RT Retrieved from https://www.rt.com/news/399505-pompeo-zakharova-north-korea/

8. RAND. (2022). Ground-Based Intermediate-Range Missiles in the Indo-Pacific. Retrieved from https://www.rand.org/pubs/research_reports/RRA393-3.html

9. Russia and the US nuke 32-year-old INF treaty. (2019, August 2). Deutsche Welle. Retrieved from https://www.dw.com/en/russia-and-the-us-nuke-32-year-old-inf-treaty/a-49863508

10. Russia will use nuclear weapons for its defence – Medvedev. (2023, February 22). Pravda. Retrieved from https://english.pravda.ru/news/russia/155876-russia_nuclear_medvedev/

11. Statement of DPRK Government. (2017, August 8). The Rodong Sinmun. Retrieved from http://www.rodong.rep.kp/en/index.php?strPageID=SF01_02_01&newsID=2017-08-08-0001

12. Stop 'nuclear sabre-rattling', UN chief demands. (2022, August 23). The National News. Retrieved from https://www.thenationalnews.com/world/2022/08/23/stop-nuclear-sabre-rattling-un-chief-demands/

13. ‘The end of us all!’ Duterte will NEVER let US deploy nukes & mid-range missiles in the Philippines. (2019, August 7). Al Arabiya. Retrieved from https://www.rt.com/news/465940-manila-no-us-nukes-inf/

14. Trump threatens ‘fire and fury’ in response to North Korean threats. (2017, August 8). The Washington Post. Retrieved from https://www.washingtonpost.com/politics/trump-tweets-news-report-citing-anonymous-sources-on-n-korea-movements/2017/08/08/47a9b9c0-7c48-11e7-83c7-5bd5460f0d7e_story.html

15. U.S. extends nuclear arms control treaty with Russia for five years. (2020, February 3). Xinhua. Retrieved from http://www.xinhuanet.com/english/2021-02/04/c_139719320.htm

-----------------------