ถ้าอธิบายความง่ายๆ พันธมิตรด้านความมั่นคงทางทหารคือการสัญญาว่าจะร่วมหัวจมท้ายรักษาอธิปไตยของกันและกัน แต่ในโลกแห่งความจริงการเป็นพันธมิตรอาจเป็นส่วนหนึ่งของระบอบมหาอำนาจ
ภายใต้การเป็นสมาชิกนาโต
ตุรกีให้ความร่วมมือและมีความขัดแย้ง ในที่นี้ขอยกตัวอย่างบางประเด็นล่าสุด ดังนี้
ในแง่ความร่วมมือ :
ประการแรก
ตั้งฐานทัพสหรัฐ อาวุธนิวเคลียร์ ปิดล้อมรัสเซีย
ความร่วมมืออันเป็นรากฐานสำคัญคือให้สหรัฐ
(นาโต) ตั้งฐานทัพของตน มีฐานทัพอากาศขนาดใหญ่และเป็นฐานปล่อยอาวุธนิวเคลียร์ของสหรัฐ
ประการที่
2 นโยบายล้มอัสซาด
การล้มรัฐบาลอัสซาดแห่งซีเรียเป็นอีกวาระสำคัญของฝ่ายสหรัฐ
พันธมิตรนาโตบางประเทศที่ดำเนินต่อเนื่องตั้งแต่สมัยรัฐบาลโอบามา
ประการที่
3 ต่อต้านผู้ก่อการร้าย
เมื่อเกิดผู้ก่อการร้ายไอซิส
(IS) รัฐบาลตุรกีต่อต้านไอซิสอย่างกระตือรือร้น เป็นประเทศแรกๆ
ที่ส่งกองทัพเข้ารบทางภาคพื้นดินในซีเรียกับตอนเหนือของอิรัก
ไม่ว่าจะด้วยผลประโยชน์ประเทศหรือนาโตปฏิเสธไม่ได้ว่าตุรกีมีบทบาทไม่น้อยในตะวันออกกลาง
ประเด็นความขัดแย้ง :
ประการแรก
กรณีผู้ก่อการร้าย เคิร์ดซีเรีย
ในสมรภูมิต่อต้านผู้ก่อการร้ายไอซิสมีประเด็นที่ตุรกีคิดต่างจากรัฐบาลสหรัฐ
เช่นการโจมตีกลุ่มเคิร์ดซีเรียที่ตุรกีเห็นว่าเคิร์ดซีเรียสัมพันธ์กับกลุ่มก่อการร้ายเคิร์ดในตุรกี
ในขณะที่รัฐบาลสหรัฐสนับสนุนกลุ่มเคิร์ดซีเรียเพราะเป็นกำลังหลักของตนในการต่อต้านไอซิส
หลายครั้งเกิดเหตุตุรกีเล่นงานเคิร์ดซีเรียในขณะที่สหรัฐให้ความช่วยเหลือทั้งอาวุธและอื่นๆ
ถ้ามองจากมุมเป็นสมาชิกนาโตด้วยกันถือเป็นเรื่องตลกโดยแท้
ประการที่ 2 กบฏกรกฎาคม 2016
กลางเดือนกรกฎาคม 2016 เกิดกบฏ นายพล 40% จาก 358
คนถูกจับกุมไต่สวน ประธานาธิบดีแอร์โดกานโทษว่าเป็นฝีมือของกลุ่มที่ทางการตุรกีให้ชื่อว่า
Fethullah Gulen Terrorist Organization (FETO) นำโดย Fethullah
Gulen ผู้นำศาสนาที่ตอนนี้ลี้ภัยอยู่สหรัฐ แอร์โดกานอ้างเสมอมาว่าเป็นพวกที่หวังล้มล้างรัฐบาลตน
ข้อมูลบางชิ้นจากแหล่งข่าวตุรกีชี้ว่าสหรัฐมีส่วนสนับสนุนกลุ่มกบฏ
ประธานาธิบดีตุรกีกล่าวโทษว่าพลเอก Joseph Votel
ผู้บัญชาการ US Central Command อยู่ฝ่ายเดียวกับกบฏ แต่สหรัฐปฏิเสธยกเหตุผลว่าสหรัฐกับตุรกีร่วมมือกันหลายด้าน
กรณี S-400 :
ไม่ว่ารัฐบาลสหรัฐสนับสนุนกบฏล้มล้างรัฐบาลแอร์โดกานหรือไม่
ผลที่ตามมาคือสัมพันธ์ทวิภาคีเสื่อมลงอย่างรวดเร็ว (จากเดิมที่มีเรื่องขัดแย้งกันอยู่แล้ว)
ตุรกีหันไปผูกมิตรกับรัสเซียอย่างเปิดเผยและเป็นที่มาของข้อตกลงซื้อระบบขีปนาวุธพื้นสู่อากาศ
S-400
ถ้ามองจากมุมการเป็นพันธมิตรนาโตถือเป็นตลกร้ายอีกแล้ว
มีนาคม 2017 Fikri Işık
รัฐมนตรีกระทรวงกลาโหมตุรกีเผยว่าระบบขีปนาวุธพื้นสู่อากาศ
S-400 ที่กำลังขอซื้อจากรัสเซียจะไม่ผนวกรวมเป็นส่วนหนึ่งของระบบป้องกันของนาโต
S-400
เป็นระบบขีปนาวุธพื้นสู่อากาศรุ่นล่าสุดของรัสเซีย ตุรกีเป็นประเทศที่
2 ที่รัสเซียยอมขายให้ต่อจากจีนผู้เป็นลูกค้ารายแรก อินเดียเป็นรายที่ 3
แสดงถึงความสัมพันธ์อันแนบแน่น ประเทศที่รัฐบาลปูตินให้ความสำคัญ นักวิเคราะห์หลายคนสรุปตรงกันว่าเป็นผลจากความสัมพันธ์เสื่อมทรุดของตุรกีกับนาโต
ไม่นานหลังตุรกียืนยันซื้อ
S-400 ทรัมป์คว่ำบาตรตุรกีเพิ่มเติม
ขึ้นภาษีเหล็กกับอลูมิเนียม ค่าเงินลีราตุรกีอ่อนค่าอย่างหนัก (ช่วงมกราคมจนถึงสิงหาคม
2018 ค่าเงินตุรกีลดลง 40% เมื่อเทียบกับดอลลาร์สหรัฐด้วยหลายปัจจัย)
รัฐบาลทรัมป์อ้างเหตุจากการจับกุมนักการศาสนาอเมริกันรายหนึ่ง ด้านผู้นำตุรกีไม่อ่อนข้อกล่าวว่า
“เรามีพระเจ้าของเรา” การคว่ำบาตรสะเทือนเศรษฐกิจที่อ่อนแออยู่แล้วให้ตกต่ำกว่าเดิม
คนตุรกีได้รับผลอย่างรุนแรง รัฐบาลแอร์โดกานเห็นว่าสหรัฐทำสงครามเศรษฐกิจ จึงตอบโต้ด้วยการขึ้นภาษีสินค้านำเข้าสหรัฐหลายตัว
บางรายการขึ้นกว่า 100 เปอร์เซ็นต์ อาทิ เหล้า ยาสูบ รถยนต์
ประธานาธิบดีตุรกีกล่าวว่าในฐานะสมาชิกนาโต
เราหวังการสนับสนุนจากพันธมิตรนาโตด้วยกัน เหมือนกับที่เราได้ต่อสู้ผู้ก่อการร้ายด้วยกัน
ไม่ใช่มาคว่ำบาตรพวกเดียวกัน
แต่เมื่อต่างฝ่ายต่างยืนยันจุดยืนตน
รัฐบาลทรัมป์ประกาศคว่ำบาตรเพิ่มเติมด้วย Countering America's Adversaries
Through Sanctions Act (CAATSA) ไมค์ ปอมเปโอ (Mike Pompeo) รมต.ต่างประเทศอธิบายว่าสหรัฐพูดชัดและพูดหลายครั้งแล้วว่าการซื้อ
S-400 เป็นภัยต่อความมั่นคงด้านเทคโนโลยีการทหารของสหรัฐ ต่อเจ้าหน้าที่อเมริกัน
และเป็นการให้เงินอุดหนุนอุตสาหกรรมทหารรัสเซีย
รัสเซียเข้าไปมีส่วนในอาวุธของกองทัพตุรกี อุตสาหกรรมอาวุธตุรกี
ด้านประธานาธิบดีแอร์โดการกล่าวว่าที่สหรัฐคว่ำบาตรก็เพื่อกีดกันไม่ให้ตุรกีพัฒนาระบบป้องกันประเทศ
ทำให้ตุรกีต้องพึ่งพาสหรัฐด้านความมั่นคงต่อไป
เป็นความจริงที่ว่าในยุคสงครามเย็นทั้งค่ายสหรัฐกับโซเวียตรัสเซียต่างเร่งพัฒนาอาวุธ
แจกจ่ายแก่พรรคพวก เป็นประโยชน์ของตุรกีในขณะนั้นที่กองทัพพัฒนาอย่างรวดเร็วด้วยอาวุธ
MADE IN USA และเป็นความจริงที่ว่า การซื้อใช้อาวุธของประเทศใดเท่ากับต้อง
“พึ่งพา” ความมั่นคงทางทหารจากประเทศนั้น เปรียบเทียบง่ายๆ
ว่าอาวุธเหมือนรถยนต์ที่ต้องใช้ชิ้นส่วนเฉพาะจากบริษัทผู้ผลิตเท่านั้น ชิ้นส่วนเหล่านี้จำต้องเปลี่ยนซ่อมบำรุงเป็นประจำ
หากไม่มีแล้วอาวุธไม่ว่าจะกี่ร้อยกี่พันล้านจะกลายเป็นแค่เศษเหล็ก
ในฐานะรัฐอธิปไตยควรยืนบนขาตนเอง ไม่พึ่งจมูกคนอื่นหายใจ การซื้อ
S-400 อาจตีความว่าคือก้าวเล็กๆ อีกก้าวที่ตุรกีสร้างความมั่นคงแก่ตนมากขึ้น
รัฐบาลสหรัฐเข้าใจตรรกะเหล่านี้อย่างดีแต่ยืนกรานว่าต้องใช้อาวุธของนาโตซึ่งหมายถึงอาวุธของสหรัฐเป็นหลักนั่นเอง
อะไรคือความหมายของคำว่า
“พันธมิตรนาโต”
พันธมิตรนาโต ความสัมพันธ์อันซับซ้อน :
ตุรกีเป็นอีกตัวอย่างที่ชี้ให้เห็นความสัมพันธ์อันซับซ้อนของการเป็นพันธมิตรนาโต
บทความนี้มุ่งพูดในกรอบแคบเน้นการเป็นพันธมิตรด้านความมั่นคงระหว่างตุรกีกับสหรัฐ
เมื่อวิเคราะห์ให้ถ่องแท้จะเกิดคำถามว่าอย่างไรเรียกว่าพันธมิตร
คือการร่วมหัวจมท้ายรักษาอธิปไตยของกันและกันจริงไหม การอยู่ร่วมกันเป็นอย่างไร บนความเท่าเทียมหรือการที่ประเทศหนึ่งเหนือกว่าชาติสมาชิกอื่นๆ
ภายใต้ระบอบที่มหาอำนาจตั้งขึ้น
ในกรณี S-400
ถ้ามองว่าวัตถุประสงค์ของนาโตคือประโยชน์ร่วมของสมาชิก
ตุรกีกำลังขัดขวางส่วนรวม แต่ถ้ามองว่าหลายอย่างที่นาโตทำเอื้อประโยชน์ให้สหรัฐเป็นหลัก
เช่นนี้เท่ากับรัฐบาลแอร์โดกานพยายามรักษาผลประโยชน์ประเทศตน
ยุทธศาสตร์เปลี่ยนภัยคุกคามเป็นโอกาสของตุรกี
1. Erdogan blames Trump, but should be looking closer to
home. (2018, August 17). Asia Times. Retrieved from
http://www.atimes.com/article/erdogan-blames-trump-but-should-be-looking-closer-to-home/
2. Erdogan's Putsch: Turkey's Post-Coup Slide into
Dictatorship. (2016, July 30). BBC. Retrieved from
http://www.bbc.com/news/world-us-canada-36925723
3. Kurdish peace impossible: Erdogan. (2015, July 29). The
Peninsula. Retrieved from
http://thepeninsulaqatar.com/news/middle-east/348825/kurdish-peace-impossible-erdogan
4. Larrabee, F. Stephen. (2008). Turkey as a U.S.
Security Partner. USA: RAND Corporation.
5. Lira collapses as Erdogan tells Turks: They have 'their
dollars,' we have 'our god'. (2018, August 10). CNBC. Retrieved from
https://www.cnbc.com/2018/08/10/lira-hits-all-time-low-as-erdogan-tells-turks-they-have-their-dollar.html
6. President of Turkey Urges Resistance as Military Attempts
Coup. (2016, July 15). The New York Times. Retrieved from
http://www.nytimes.com/2016/07/16/world/europe/military-attempts-coup-in-turkey-prime-minister-says.html?_r=0
7. S-400 missile systems will not be integrated into NATO
system, Defense Minister says. (2017, March 16). Daily Sabah. Retrieved
from
https://www.dailysabah.com/defense/2017/03/16/s-400-missile-systems-will-not-be-integrated-into-nato-system-defense-minister-says
8. Turkey Attacks Kurdish Militant Camps in Northern Iraq.
(2015, July 25). The New York Times. Retrieved from
http://www.nytimes.com/2015/07/26/world/middleeast/turkey-attacks-kurdish-militant-camps-in-northern-iraq.html?_r=0
9. Turkey agrees to pay Russia $2.5B for S-400 missile
systems, official says. (2017, July 14). Daily Sabah. Retrieved from
https://www.dailysabah.com/defense/2017/07/13/turkey-agrees-to-pay-russia-25b-for-s-400-missile-systems-official-says
10. Turkey increases tariffs on some US imports. (2018,
August 15). Daily Sabah. Retrieved from
https://www.dailysabah.com/economy/2018/08/15/turkey-increases-tariffs-on-some-us-imports
11. Trump moves to sanction Turkey over
Russian missile defense system under pressure from Congress. (2020,
December 14). CNN. Retrieved from
https://edition.cnn.com/2020/12/14/politics/trump-turkey-s400-sanctions/index.html
12. Turkey slams unilateral US sanctions over S-400s. (2020, December 14). Anadolu Agency.
Retrieved from
https://www.aa.com.tr/en/politics/turkey-slams-unilateral-us-sanctions-over-s-400s/2076830
13. Williams, Paul A. (2011). Turkey: A Neglected Partner.
In Akbarzadeh, Shahram (editor). America's Challenges in the Greater Middle
East: The Obama Administration's Policies (pp.237-254). New York: Palgrave
Macmillan
--------------------------