เป็นเวลาราว
18 เดือนนับจากอิหร่านกับกลุ่ม P5+1 (สหรัฐ อังกฤษ ฝรั่งเศส
รัสเซีย จีนและเยอรมนี) บรรลุข้อตกลงชั่วคราว “Joint Plan of Action” เมื่อวันที่ 20 มกราคม 2014 ภายใต้ข้อตกลงดังกล่าวอิหร่านหยุดการเสริมสมรรถนะยูเรเนียมที่มีความเข้มข้นเกินร้อยละ
5 กำจัดยูเรเนียมเสริมสมรรถนะที่มีความเข้มข้นเกินกว่าร้อย 5 ทั้งหมด
ส่วนชนิดที่มีความเข้มข้นไม่เกินร้อยละ 5 จะแปรให้อยู่ในรูปไม่สามารถเสริมสมรรถนะสูงขึ้นกว่านี้
จะไม่ติดตั้งจำนวนเครื่องเสริมสมรรถนะ (centrifuge) เพิ่มเติม
จะไม่เดินเครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์ที่เมืองอารัค (Arak)
ระงับการพัฒนาโครงการที่เมืองฟอร์โดว์ (Fordow) กับนาทานซ์ (Natanz)
ชั่วคราว อนุญาตให้เจ้าหน้าที่ทบวงการพลังงานปรมาณูระหว่างประเทศ (International
Atomic Energy Agency : IAEA) เข้าตรวจสอบทุกวัน
ด้านสหภาพยุโรปจะผ่อนคลายมาตรการคว่ำบาตร
คืนเงิน 4.2 พันล้านดอลลาร์ที่ถูกกักไว้
ตลอดปีเศษอิหร่านปฏิบัติตามข้อตกลงชั่วคราว
แต่เนื่องจากยังไม่ได้ร่างข้อตกลงฉบับสมบูรณ์ จึงใช้วิธีต่ออายุข้อตกลงชั่วคราวเป็นระยะๆ
กำหนดสิ้นสุดรอบปัจจุบันคือสิ้นเดือนมิถุนายน
ประเด็นขัดแย้ง :
ในการประชุมเมื่อปลายเดือนมีนาคม
หลายฝ่ายคิดว่าน่าจะได้ร่างข้อตกลงฉบับสมบูรณ์ แต่ด้วยเหตุผลบางประการจึงต้องยืดขยายใช้ข้อตกลงฉบับชั่วคราวอีกรอบ
ในครั้งนั้น
เกิดประเด็นความไม่เข้าใจบางประการระหว่างอิหร่านกับสหรัฐ เนื่องจากร่างข้อตกลง “Joint
Comprehensive Plan of Action” ฉบับวันที่ 2 เมษายนที่ฝ่ายสหรัฐประกาศ
มีบางประเด็นที่รัฐบาลอิหร่านไม่เห็นด้วยและทักท้วงทันที
ข้อแรก เรื่องยกเลิกมาตรการคว่ำบาตร
หากยึดตามร่างที่ฝ่ายสหรัฐประกาศ
มาตรการคว่ำบาตรจะค่อยๆ ผ่อนคลายทีละส่วน ขึ้นกับว่าอิหร่านปฏิบัติตามข้อตกลงหรือไม่
เงื่อนไขแต่ละข้อต้องใช้เวลาจัดการมากน้อยต่างกัน
ในช่วงต้นฝ่ายอิหร่านยืนยันว่าทันทีที่ลงนามข้อตกลงมีผลบังคับใช้
การคว่ำบาตรทั้งสิ้นจะต้องยุติ
โดยเฉพาะการคว่ำบาตรจากคณะมนตรีความมั่นคงสหประชาชาติและการคว่ำบาตรทางเศรษฐกิจ ประธานาธิบดีโรฮานีแห่งอิหร่านย้ำว่า
“จะไม่ลงนามในข้อตกลงใดๆ ถ้าการคว่ำบาตรไม่ยกเลิกทั้งหมดในวันที่ลงนาม ...
เราต้องการข้อตกลงนิวเคลียร์ที่ทุกฝ่ายได้ประโยชน์”
ล่าสุดเมื่อวันที่ 23 มิถุนายน อยาตุลเลาะห์ คาเมเนอี (Ayatollah
Khamenei) กล่าวว่า “การคว่ำบาตรทางเศรษฐกิจ การเงิน ธนาคารทั้งหมด
ไม่ว่าจะเกี่ยวข้องกับคณะมนตรีความมั่นคง รัฐสภาสหรัฐ หรือฝ่ายบริหารสหรัฐ
ควรยกเลิกทันทีหรือ ณ เวลาที่ข้อตกลงเริ่มมีผลบังคับ ส่วนการคว่ำบาตรอื่นๆ
ที่เหลือให้ยกเลิกในช่วงเวลาอันสมเหตุผล” พร้อมกับกล่าวว่าสหรัฐพยายามวางเกณฑ์คลายมาตรการคว่ำบาตรแบบซับซ้อนหลายชั้น
ซึ่งไม่มีหลักประกันว่าจะเป็นผลดีต่ออิหร่าน ไม่เห็นด้วยที่ต้องรอให้ IAEA พิสูจน์ยืนยันว่าโปร่งใสจึงยกเลิกการคว่ำบาตร
“เนื่องจากมีข้อพิสูจน์หลายรอบแล้วว่าหน่วยงานดังกล่าวไม่เป็นอิสระและไม่ยุติธรรม
(fair)”
ข้อ
2 สามารถตรวจสอบได้ทุกที่หรือไม่
ร่างข้อตกลงฉบับสมบูรณ์ที่มาจากแหล่งของสหรัฐระบุว่า
IAEA จะเข้าตรวจสอบเป็นประจำ ตรวจสอบทั้งระบบ ประเด็นขัดแย้งคือสามารถตรวจสอบได้ทุกจุดทั่วประเทศอิหร่านหรือไม่
อยาตุลเลาะห์
คาเมเนอี กล่าวว่าคนต่างชาติ “ไม่ได้รับอนุญาตให้เข้าเขตความมั่นคงของประเทศโดยอ้างการตรวจสอบ”
ในช่วงที่กำลังถกเถียง แอช คาร์เตอร์ (Ash Carter) รัฐมนตรีกระทรวงกลาโหมกล่าวว่า
“จะอาศัยความไว้ใจไม่ได้” เจ้าหน้าที่จะต้องสามารถเข้าถึงทุกจุดที่ต้องการแม้กระทั่งที่ตั้งทางทหาร
ส่วนวุฒิสมาชิกจอห์น แมคเคน (John McCain) แห่งพรรครีพับลิกันชี้ว่าการที่ท่านอยาตุลเลาะห์ไม่ยินยอมให้ตรวจสอบทุกพื้นที่คือความล้มเหลว
ล่าสุด อยาตุลเลาะห์
คาเมเนอี กล่าวว่าอิหร่านจะไม่ยอมรับข้อตกลง “การตรวจสอบของ IAEA บนข้อกำหนดที่มหาอำนาจยอมรับ” ส่วนหนึ่งหมายถึงการตรวจสอบทุกจุดทุกที่
รวมทั้งที่ตั้งทางทหาร
ประเด็นวิพากษ์คือ
กฎการทำหน้าที่ของ IAEA คือการตรวจสอบเพื่อตรวจหาสารกัมมันตภาพรังสีเท่านั้น
ไม่สามารถใช้เหตุดังกล่าวเพื่อเข้าตรวจสอบที่ตั้งทางทหารที่ไม่เกี่ยวข้องกับโครงการนิวเคลียร์
นี่เป็นกฎที่ใช้กับอีก 125 ประเทศทั่วโลก
แต่เงื่อนไขล่าสุดของรัฐบาลโอบามาต้องการเข้าตรวจที่ตั้งทางทหารโดยไม่มีข้อจำกัด
อ้างว่าต้องทำเช่นนี้จึงมั่นได้ว่าอิหร่านไม่ได้ปกปิดซ่อนเร้น เท่ากับเป็นการบีบบังคับให้อิหร่านต้องปฏิบัติตามกฎที่รัฐบาลสหรัฐกำหนด
และอยู่นอกเหนือเกณฑ์มาตรฐาน ไม่มีประเทศใดยอมให้กระทำเช่นนั้น อีกทั้ง ถ้าเกณฑ์การตรวจสอบที่มีอยู่ไม่ดีพอ
ก็ไม่น่าจะสรุปว่าโครงการนิวเคลียร์อิหร่านกับประเทศอื่นๆ ทั่วโลกโปร่งใส
ประเด็นความขัดแย้งใหม่ เรื่องระงับกิจกรรมนิวเคลียร์เป็นเวลา 10 ปี :
นอกจากประเด็นความขัดแย้งเก่าข้างต้น
อาจมีประเด็นความขัดแย้งใหม่เพิ่มอีก 1 เรื่อง นั่นคือสื่อบางฉบับรายงานว่าอิหร่านไม่ยอมรับข้อตกลง
“ระงับการเสริมสมรรถนะยูเรเนียมในส่วนที่อ่อนไหวเป็นเวลา 10 ปี” บางฉบับรายงานว่าอิหร่านไม่รับข้อตกลงเรื่อง
“ไม่ดำเนินกรรมกิจใดๆ ที่เกี่ยวข้องกับนิวเคลียร์เป็นเวลา 10 ปี”
ถ้ายึดตามร่างข้อตกลงฉบับสมบูรณ์ที่สหรัฐนำเสนอเมื่อ
2 เมษายน รัฐบาลอิหร่านจะ “ระงับกิจกรรมนิวเคลียร์ส่วนที่อ่อนไหวเป็นเวลา 10 แต่ไม่ได้ระงับกิจกรรมนิวเคลียร์ทั้งหมด”
เช่น
ลดจำนวนเครื่องเสริมสมรรถนะ (centrifuge) จาก 19,000
เครื่องเหลือ 6,104 เครื่อง เป็นรุ่น IR-1s
(เป็นเครื่องรุ่นแรก รุ่นเก่า) ในจำนวนนี้จะเดินเครื่องเพียง 5,060
เครื่องเป็นเวลา 10 ปี
จะไม่เสริมสมรรถนะให้มีความเข้มข้นเกินร้อยละ 3.67 เป็นเวลา 15 ปี
ลดจำนวนยูเรเนียมสมรรถนะต่ำ
(low-enriched uranium : LEU) ความเข้มข้นไม่เกินร้อยละ 3.67
จากที่เก็บไว้ราว 10,000 กิโลกรัม เหลือเพียง 300 กิโลกรัมเป็นเวลา 15 ปี
ไม่ใช้ฟอร์โดว์เป็นสถานที่เสริมสมรรถนะยูเรเนียมอย่างน้อย
15 ปี และใช้สถานที่ดังกล่าวในทางสันติเท่านั้น เช่น เป็นศูนย์วิจัย ไม่ค้นคว้าวิจัยเสริมสมรรถนะยูเรเนียมที่ฟอร์โดว์เป็นเวลา
15 ปี ไม่เป็นที่เก็บสะสมวัตถุนิวเคลียร์เป็นเวลา 15 ปี
และอยู่ภายใต้การตรวจตราของ IAEA
อิหร่านจะทำการเสริมสมรรถนะยูเรเนียมที่นาทานซ์ด้วยเครื่องรุ่น
IR-1 จำนวน 5,060 เครื่องเป็นเวลา 10 ปี เครื่องเสริมสมรรถนะอื่นๆ
ที่เกินกว่านี้จะอยู่ในคลังเก็บของ IAEA เป็นเวลา 10 ปี
อิหร่านจะไม่ใช้เครื่องรุ่นที่ใหม่กว่า
ไม่ว่าจะเป็น IR-2, IR-4, IR-5, IR-6, หรือ IR-8 เป็นเวลาอย่างน้อย 10 ปี จำกัดการค้นคว้าพัฒนาเครื่องรุ่นใหม่ๆ
อิหร่านจะปรับแก้เตาปฏิกรณ์น้ำมวลหนัก (heavy-water reactor) ที่อารัคเป็นเตารูปแบบใหม่ที่ P5+1 เห็นชอบ
เตาแบบใหม่จะไม่ผลิตพลูโตเนียมที่สามารถใช้ผลิตอาวุธนิวเคลียร์
จะทำลายหรือเคลื่อนย้ายแกนเตาตัวเดิมไปยังประเทศอื่น
อิหร่านจะจำกัดขีดความสามารถการเสริมสมรรถนะ
การค้นคว้าพัฒนาเป็นเวลาอย่างน้อย 10 ปี หลังจากนั้น
การค้นคว้าพัฒนาจะต้องปรึกษากับ P5+1
รวมความแล้ว ในการเจรจาที่ผ่านมาจนถึง 2 เมษายน ฝ่ายอิหร่านยอมลดขนาดโครงการ
ส่วนที่เหลืออยู่เป็นส่วนที่พิสูจน์ชัดว่ามีเพื่อสันติจริงๆ
การปรับโครงการนิวเคลียร์ให้ตรงกับหลักเกณฑ์ของนานาชาติ
คือ จุดยืนของรัฐบาลโอบามาที่ประกาศเรื่อยมาว่าเคารพสิทธิของชาวอิหร่านที่จะใช้พลังงานนิวเคลียร์ในทางสันติ
และขอให้รัฐบาลอิหร่านรับผิดชอบต่อสนธิสัญญาไม่แพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์ (Nuclear
Non-Proliferation Treaty) กับข้อมติของคณะมนตรีความมั่นคง โครงการจะต้องเปิดเผยโปร่งใส
ได้รับการตรวจสอบติดตาม
การเสริมสมรรถนะแร่ยูเรเนียมจะต้องอยู่ในระดับต่ำสุดทั้งเชิงคุณภาพกับปริมาณ
จนไม่มีโอกาสนำไปใช้ผลิตเป็นอาวุธ
การรายงานของสื่อบางฉบับที่ระบุว่าอิหร่านยังคงรักษา
“กิจกรรมนิวเคลียร์หรือกิจกรรมส่วนที่อ่อนไหว” จึงสร้างความสับสนแก่สังคม และสวนทางกับนโยบายของรัฐบาลโอบามา
เรื่องสำคัญที่สุดคือ
ต้องเข้าใจว่าทางการอิหร่านได้ลดขนาดโครงการ ระงับกิจกรรมนิวเคลียร์ที่อ่อนไหวตั้งแต่การประชุมเมื่อ
24 พฤศจิกายน 2013 ทุกวันนี้ผ่านการพิสูจน์แล้วว่าเป็นโครงการที่ใช้เพื่อสันติ
ในเรื่องนี้ยังมีรายละเอียดปลีกย่อย
น่าจะได้คำตอบชัดเจนในอีกไม่กี่สัปดาห์ข้างหน้า
วิเคราะห์องค์รวมและสรุป :
ถ้าย้อนหลังไปเมื่อปลายมีนาคม
ในช่วงนั้นดูเหมือนว่ากำลังจะได้ข้อสรุปร่างข้อตกลงฉบับสมบูรณ์ แต่แล้วสถานการณ์พลิกผันเมื่อนายเบนจามิน
เนทันยาฮู (Benjamin Netanyahu) นายกรัฐมนตรีอิสราเอล
แสดงสุนทรพจน์ใจความว่าข้อตกลงที่รัฐบาลโอบามากำลังจะทำกับอิหร่านนั้น “เป็นข้อตกลงที่แย่
แย่มาก ไม่มีข้อตกลงยังดีเสียกว่า” พร้อมกับที่คนของพรรครีพับลิกันหลายคนออกมาสนับสนุนนายกฯ
เนทันยาฮู
ประธานาธิบดีโอบามาตอบโต้ยืนยันว่าแนวทางของตนดีที่สุด
ยกเหตุผลต่างๆ นานา แต่ที่สุดก็ปรับท่าทีชี้ว่าข้อตกลงเป็นเพียงร่าง
ยังมีรายละเอียดที่ต้องตกลงกัน ขอให้ทุกฝ่าย “รอดู” ข้อตกลงสุดท้าย
พร้อมกับเปิดช่องว่า
“เรายังต้องทำงานจนกว่าจะถึงสิ้นเดือนมิถุนายนเพื่อมั่นว่าได้เอกสารที่ใช้การได้”
ไม่กี่วันต่อมา
ความจริงทางการเมืองก็กระจ่างเมื่อนายจอห์น เคอร์รี รัฐมนตรีกระทรวงต่างประเทศเชื่อมั่นว่าฝ่ายการเมืองจะสามารถมีข้อสรุป
เพราะ 2 พรรคได้หารือและประนีประนอม
นับจากนี้สถานการณ์การเจรจาโครงการนิวเคลียร์จะดุเดือดเข้มข้น
ไม่แน่ใจว่าจะเหลือทางออกอีกกี่ทาง ถ้าหากรัฐบาลสหรัฐยังยืนกรานจะผ่อนคลายมาตรการคว่ำบาตรทีละขั้นตอน
และต้องตรวจสอบที่ตั้งทางทหาร
น่าคิดว่ารัฐบาลโอบามากำลังใช้ข้อนี้เพื่อบีบให้อิหร่านล้มการเจรจาหรือไม่
หรือว่าเป็นทางออกของรัฐบาลโอบามาด้วยการทำให้การเจรจายืดเยื้อออกไปอีก
28 มิถุนายน 2015
ชาญชัย คุ้มปัญญา
(ตีพิมพ์ใน คอลัมน์ “สถานการณ์โลก” ไทยโพสต์ ปีที่ 19 ฉบับที่ 6808 วันอาทิตย์ที่ 28 มิถุนายน พ.ศ.2558)
----------------------------
บทความที่เกี่ยวข้อง :
หลังการเจรจาอย่างยืดเยื้อ
ในที่สุดทุกฝ่ายประกาศว่าบรรลุข้อสรุปได้ร่างข้อตกลงฉบับสมบูรณ์
แต่ไม่กี่วันหลังจากนำเสนอร่างฯ ต่อสาธารณะ ปรากฏว่าอิหร่านคัดค้านไม่เห็นตรงใน 2
ประเด็นหลัก และกลายเป็นว่าร่างฯ ที่นำเสนอโดยฝ่ายสหรัฐฯ
ไม่ใช่ร่างที่เห็นตรงกับอิหร่าน ความซับซ้อนเพิ่มมากยิ่งขึ้นเมื่อพรรครีพับลิกันแสดงท่าทีไม่ยอมรับร่างฯ
ในขณะที่ประธานาธิบดีโอบามาแสดงท่าทีอ่อนลงเรื่อยๆ
พยายามหาทางประนีประนอมกับรีพับลิกัน
รัฐบาลอิสราเอลพูดอยู่เสมอว่าอิหร่านใกล้จะประสบความสำเร็จในการสร้างอาวุธนิวเคลียร์
เป้าหมายคือทำลายล้างอิสราเอล แม้อิหร่านกับชาติมหาอำนาจ 6 ประเทศที่เรียกว่ากลุ่ม
P-5+1 ได้ข้อตกลงฉบับชั่วคราวและเมื่อต้นเดือนเมษาที่ผ่านมาได้ร่างข้อตกลงฉบับสมบูรณ์
นายกฯ เนทันยาฮูยังเชื่อเช่นเดิม สวนทางความจริงที่ว่า ทุกวันนี้โครงการฯ
ของอิหร่านหดตัว อยู่ภายใต้การตรวจตราของ IAEA
ซึ่งได้พิสูจน์ชัดแล้วว่าโครงการฯ ในขณะนี้มีเพื่อใช้ในทางสันติเท่านั้น
ความเข้าใจของนายกฯ
เนทันยาฮูจึงกลายเป็นภาพหลอนที่คอยหลอกลอนให้หลายคนเชื่อเช่นนั้น
 |
| สนใจอีบุ๊ค คลิกที่รูป |
บรรณานุกรม:
1. Deal reached on Iranian nuclear program. (2013, November
23). Fox News/AP. Retrieved from http://www.foxnews.com/world/2013/11/23/deal-reached-on-iranian-nuclear-program/
2. Details of Agreement to Limit Iran’s Nuclear Program.
(2015, April 2). The New York Times. Retrieved from
http://www.nytimes.com/interactive/2015/04/02/world/middleeast/iran-nuclear-agreement.html?_r=0
3. Iran Leader: 10-year-Long Nuclear Restrictions Unacceptable.
(2015, June 24). FNA. Retrieved from http://english.farsnews.com/newstext.aspx?nn=13940403000026
4. Iran, major powers to start implementing Geneva nuclear
deal on Jan. 20. (2014, January 12). Tehran Times. Retrieved from http://www.tehrantimes.com/component/content/article/94-headline/113395-iran-major-powers-to-start-implementing-geneva-nuclear-deal-on-jan-20
5. Netanyahu: Deal with Iran a ‘historic mistake,’ Israel
not bound by it. (2013, November 24). JTA. http://www.jta.org/2013/11/24/news-opinion/israel-middle-east/deal-with-iran-a-historic-mistake-netanyahu-says
6. President Rouhani: Iran won't sign final nuclear deal
unless all sanctions lifted. (2015, April 9). RT. Retrieved from
http://rt.com/news/248121-iran-rouhani-sanctions-deal/
7. The White House. (2013, September 24). Remarks by
President Obama in Address to the United Nations General Assembly. Retrieved
from http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2013/09/24/remarks-president-obama-address-united-nations-general-assembly
24 September 2013
8. The White House. (2015, April 2). Parameters for a Joint
Comprehensive Plan of Action Regarding the Islamic Republic of Iran's Nuclear
Program. Retrieved from http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2015/04/240170.htm
9. Yazdani, Payman. (2015, June 23). Additional Protocol
doesn’t give access to military sites unrelated to nuclear work: CSIS
researcher. Tehran Times. Retrieved from http://www.tehrantimes.com/index_View.asp?code=247591
---------------------------------