ในทางยุทธศาสตร์มีแนวคิดว่าแทนที่สหรัฐจะปิดล้อมจีนกับรัสเซียพร้อมกัน
ทำไมจึงไม่จับมือรัสเซียร่วมปิดล้อมจีน แต่แนวคิดนี้มีจุดอ่อนและอุปสรรคหลายประการ
Nikolay Vorobyev
แม้สงครามเย็นจะสิ้นสุดแต่ความขัดแย้งระหว่างสหรัฐกับรัสเซียไม่สิ้นสุดไปด้วย
ยิ่งในยุคที่วลาดีมีร์ ปูตินก้าวขึ้นสู่ตำแหน่งประธานาธิบดี
บริหารประเทศต่อเนื่องยาวนาน เรื่องที่รัฐบาลสหรัฐพยายามปิดล้อม
บั่นทอนผลประโยชน์รัสเซีย มีความขัดแย้งเป็นเรื่องที่ประจักษ์ชัด
มีผู้สงสัยว่าทำไมโดนัลด์
ทรัมป์แสดงท่าทีเป็นมิตรกับรัสเซียตั้งแต่ช่วงหาเสียงเลือกตั้งทั้งๆ ที่นักการเมืองส่วนใหญ่
หลายรัฐบาลที่ผ่านมามองรัสเซียเป็นปรปักษ์ จนกระทั่งฮิลลารี
คลินตันคู่แข่งของทรัมป์กล่าวว่ารัสเซียยังคงบ่อนทำลายสหรัฐ ทำสงครามไซเบอร์ กำลังแทรกแซงการเลือกตั้งอเมริกา
หากทรัมป์ชนะเลือกตั้งจะเป็นหุ่นเชิดของรัสเซีย
มีความเป็นไปได้ว่าฝ่ายยุทธศาสตร์แม่บทอาจมองเป็นทางเลือกหลังไม่อาจล้มรัฐบาลปูตินด้วยการกดดันค่าเงินรูเบิลจนอ่อนตัวถึงร้อยละ
50 เศรษฐกิจปั่นป่วนอย่างหนักจากการคว่ำบาตรเมื่อช่วงปี 2013-15
ในเมื่อเล่นงานไม่ได้หันมาจับมือกันจะดีไหม
ช่วยกันปิดล้อมจีน นักวิชาการบางคนเอ่ยถึงเรื่องนี้ กลยุทธ์นี้คือวิธีเดิมที่รัฐบาลนิกสันจับมือกับรัฐบาลจีนในทศวรรษ
1970 ช่วยกันปิดล้อมสหภาพโซเวียตและประสบผลสำเร็จด้วยดี
ในยุคนั้นกลายเป็นว่า
2 คอมมิวนิสต์ขัดแย้งกันเองอย่างรุนแรง โลกสังคมนิยมแบ่งออกเป็น 2 ค่าย
ผู้นำโลกเสรีประชาธิปไตยสหรัฐจับมือกับคอมมิวนิสต์จีนอย่างเปิดเผย ควรบันทึกไว้ว่า
รัฐบาลอุดมการณ์เสรีประชาธิปไตยเข้าได้กับรัฐบาลสังคมนิยมคอมมิวนิสต์จีน
บัดนี้
รัฐบาลทรัมป์หวังใช้วิธีนี้ซ้ำ เปลี่ยนจากจับมือกับจีนมาเป็นจับมือกับรัสเซียแทน
ที่ผ่านมารัฐบาลสหรัฐไม่ยอมรับว่ารัสเซียเป็นประชาธิปไตยแม้มีการเลือกตั้ง
ชี้ว่าเป็นอำนาจนิยมระบอบหนึ่ง ดังนั้น
ถ้าร่วมมือกับรัสเซียคราวนี้จะเป็นอีกครั้งที่รัฐบาลเสรีประชาธิปไตยจับมือกับรัฐบาลประชาธิปไตยปลอมๆ
(ตามการตีความของสหรัฐ)
เมื่อวิเคราะห์แล้วแนวคิดจับมือกับรัสเซียเพื่อต้านจีนมีจุดอ่อนอย่างน้อย
2 ประการ
ประการแรก
จีนคู่ค้าสำคัญทั่วโลก
แม้หลายประเทศไม่กล้าพูดสนับสนุนจีนอย่างเปิดเผย
แสดงตัวเป็นมิตรกับสหรัฐมากกว่า แต่หากดูตัวเลขการค้าระหว่างประเทศ
หลายสิบประเทศทั่วโลกมีจีนเป็นคู่ค้าสำคัญ ไม่เว้นกลุ่มอียู ญี่ปุ่น เกาหลีใต้
ที่ล้วนเป็นพันธมิตรสหรัฐ
ถ้าพูดให้สุด
สหรัฐคือตัวอย่างที่ทำการค้ากับจีนเต็มตัว ตัวเลขการค้ากับจีนเพิ่มขึ้นเรื่อยมา
และเป็นฝ่ายขาดดุลหนักแม้ใช้ยุทธศาสตร์ปิดล้อมจีน
น่าคิดใช่หรือไม่ว่าทำไมจึงเป็นเช่นนี้
การพูดจาในที่สาธารณะอาจเป็นอย่างหนึ่ง
แต่ความสัมพันธ์การค้าเป็นอีกเรื่อง ประโยชน์ที่ได้จากการค้าการลงทุนระหว่างกันเป็นผลประโยชน์มหาศาล
ไม่ใช่เรื่องระดับรัฐเท่านั้น ยังเกี่ยวข้องกับผลกำไรของนักลงทุนอเมริกัน
บริษัทใหญ่น้อยนับพันนับหมื่นแห่ง ชีวิตความเป็นอยู่ของคนอเมริกานับร้อยล้านคน
อาจอธิบายว่าเป็นผลจากการค้าเสรี
โลกาภิวัตน์
ดูเหมือนว่าทรัมป์จะไม่เข้าใจหรือแกล้งไม่เข้าใจ
ยังคงพูดต่อต้านการค้ากับจีน
ในยามนี้
รัฐบาลทรัมป์ไม่อาจปิดล้อมจีนเหมือนกับที่ทำกับโซเวียตรัสเซียในสมัยสงครามเย็นอีกแล้ว
หากหวังผลจริงๆ ต้องใช้วิธีค่อยเป็นค่อยไป ต้องปรับเปลี่ยนค่านิยมบริโภคคนอเมริกัน
บริษัทเอกชนและอีกหลายอย่าง เรื่องหนึ่งที่ต้องทบทวนคือยุทธศาสตร์ปิดล้อมได้ผลแค่ไหน
จีนยังคงก้าวขึ้นมาเรื่อยๆ ใช่หรือไม่
นี่ยังไม่รวมการริเริ่มแถบและเส้นทาง
(Belt and Road Initiative: BRI) เพียง 6 ปีหลังรัฐบาลจีนเริ่ม
BRI บัดนี้ 125 ประเทศกับ 29
องค์การระหว่างประเทศเข้าร่วมโครงการ ลงนามสัญญาความร่วมมือ 173 ชิ้น ทำให้โลกเชื่อมโยงใกล้ชิด
เดินทางสะดวกง่ายกว่าเดิม การค้าการลงทุนระหว่างประเทศเพิ่มมากขึ้น
มีการพูดถึงข้อเสียจาก
BRI หลายกรณีน่าจะเป็นจริง ในระดับยุทธศาสตร์บ้างคิดว่า
“เป็นหัวหอกนโยบายสร้างความเป็นมหาอำนาจของจีน”
จีนจะเข้าไปมีอิทธิพลต่อสังคมวัฒนธรรมประเทศเหล่านี้
ทั้งหมดนี้อยู่ภายใต้การบงการของชนชั้นปกครองจีน เป็นตัวอย่างมุมมองด้านลบ
ไม่อาจปฏิเสธว่ามีทั้งข้อดีข้อเสีย
แต่โดยรวมแล้วนานาชาติยังคงมุ่งหน้าร่วมมือกับจีน
ประการที่ 2
รัสเซียได้อะไร เสียอะไร
นักวิชาการตะวันตกหลายคนมักพูดว่าที่รัสเซียร่วมมือกับจีนเป็นเรื่องของผลประโยชน์ล้วนๆ
ไม่คิดผูกมิตรกันจริงๆ คำพูดเช่นนี้มีส่วนถูกต้องไม่มากก็น้อย
แต่ไม่ได้หมายความว่าความสัมพันธ์ระหว่างรัสเซียกับจีนจะมีเพียงสั้นๆ ตราบใดที่ผลประโยชน์ร่วมยังคงอยู่
การเป็นหุ้นส่วนทางยุทธศาสตร์ย่อมดำเนินต่อไป ปรับเปลี่ยนตามบริบทแวดล้อม ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศมักเป็นเช่นนี้
หากนับตั้งแต่สิ้นสงครามเย็นจนปัจจุบัน
นับเวลารวมราว 3 ทศวรรษแล้ว สัมพันธ์ทวิภาคีรัสเซียกับจีนดีขึ้นตามลำดับ
ร่วมมือกันหลายด้าน โดยเฉพาะการเมืองระหว่างประเทศ ความมั่นคงทางทหาร
เศรษฐกิจบางหมวด การค้นคว้าวิจัย
ถ้าคิดลงในรายละเอียด
หากรัสเซียปิดล้อมจีนจะหมายถึงการปิดล้อมด้านพลังงานที่จีนนำเข้าน้ำมันกับก๊าซธรรมชาติจำนวนมหาศาลจากรัสเซีย
2 ประเทศร่วมลงทุนสร้างท่อส่งน้ำมันจากไซบีเรียเข้าหลายมณฑลของจีน
ถ้ารัสเซียปิดล้อมจีนด้านพลังงานและหากพวกซาอุฯ ตัวช่วยอีกแรง จะสร้างปัญหาแก่เศรษฐกิจจีนเป็นแน่แท้
ความร่วมมือกับรัสเซียช่วยให้จีนได้ประกันว่าจะมีน้ำมันเชื้อเพลิงจำนวนมหาศาลจากรัสเซีย
ในยามที่จีนได้รับการเปรียบเปรยว่าคือโรงงานอุตสาหกรรมยักษ์ของโลกผู้หิวกระหายพลังงานอย่างไม่จบสิ้น
ส่วนรัสเซียหวังว่าการขายน้ำมันกับก๊าซธรรมชาติซึ่งเป็นรายได้หลักอันดับหนึ่งของประเทศจะได้รับประกันเช่นกัน
ด้านต่อมาคืออาวุธที่จีนยังคงต้องพึ่งพานำเข้าอาวุธยุทโธปกรณ์ใหม่ๆ
จากรัสเซีย แม้จีนจะพยายามพัฒนาของตัวเองแล้วก็ตาม จีนเป็นลูกค้ารายสำคัญด้านอาวุธของรัสเซีย
มักเป็นผู้ได้รับอาวุธรุ่นใหม่ล่าสุดก่อนประเทศอื่นใด
ด้านสุดท้ายคือการเมืองระหว่างประเทศ
หากรัสเซียแสดงท่าทีเป็นปรปักษ์ต่อจีน อาจส่งผลให้ประเทศเล็กๆ
หลายประเทศเปลี่ยนทิศทางถอยห่างจีนมากขึ้น ในทางกลับกันการจับมือระหว่างจีนกับรัสเซียเสริมอำนาจการเมืองระหว่างประเทศ
คัดคานอำนาจฝ่ายปรปักษ์
หากรัสเซียปิดล้อมจีนอย่างจริงจัง
ความสำเร็จ 3 ด้านดังกล่าวเพียงพอที่จะบั่นทอนจีนอย่างมาก
แต่คำถามคือ
น้ำมันกับก๊าซธรรมชาติส่วนนี้รัสเซียจะไปขายใครแทน สหรัฐจะรับซื้อแทนหรือ
จะยอมปล่อยให้ชาติสมาชิกนาโตซื้อใช้อาวุธรัสเซียหรือ
รวมความแล้วจะได้อะไรตอบแทนในการช่วยปิดล้อมจีน คุ้มค่าหรือไม่
ส่วนเรื่องที่ถูกสหรัฐกดดัน คว่ำบาตร
คอยบั่นทอนทำลายทุกวิถีทางเป็นเรื่องที่ต้องต่อสู้ต่อไปดังเช่นที่ดำเนินเรื่อยมา
มองอีกมุม รัสเซียกับจีนต่างหากที่ต้องจับมือต้านสหรัฐ
:
หากรัสเซียร่วมมือกับสหรัฐต้านจีนและเป็นผลสำเร็จ
ผลที่เกิดขึ้นคือส่งเสริมรักษาความเป็นเจ้าของสหรัฐ แม้ระบบโลกจะเป็นแบบหลายขั้ว
แต่ขั้วอื่นๆ จะอ่อนแอเมื่อเทียบกับสหรัฐ ผลประโยชน์ส่วนใหญ่จะตกแก่สหรัฐ
รัสเซียได้ปันผลบางส่วน
คำถามคือจะมีหลักประกันอะไรว่ารัฐบาลสหรัฐชุดต่อไปจะยังสัมพันธ์ดีกับรัสเซีย
รัฐบาลชุดใหม่อาจยกเลิกมิตรภาพแล้วหันมา “จัดการ”
รัสเซียเหมือนที่เล่นงานจีนหรือไม่
สหรัฐคงไม่ปล่อยให้ประเทศใด
“ก้าวขึ้นมา” เป็นใหญ่เทียบเคียงตัวเอง เหมือนโซเวียตในอดีต จีนในยุคปัจจุบัน
เรื่องราวยุทธศาสตร์แม่บท (Grand Strategy)
ของสหรัฐยังคงวนเวียนอยู่ดังนี้
จึงเป็นคำถามว่ารัฐบาลปูตินจะยอมให้ประวัติศาสตร์ซ้ำรอยหรือ
เพราะวันใดที่รัสเซียก้าวขึ้นมาเหมือนจีนในปัจจุบัน
รัฐบาลสหรัฐคงหันกลับมาเล่นงานตนแน่ และที่เป็นอยู่ก็เห็นชัดอยู่แล้ว
ไปๆ มาๆ จุดอ่อนของยุทธศาสตร์แม่บทคือการยึดผลประโยชน์ตนฝ่ายเดียวมากเกินไป
ไม่ว่าจะได้รัฐบาลจากพรรครีพับลิกันหรือเดโมแครท
ยังมีประเด็นอื่นๆ
ที่ควรเอ่ยถึง เช่น จะเป็นความสัมพันธ์ที่เท่าเทียมกันหรือไม่ นาโตจะยังคงขยายตัว
(NATO expansion) อีกไหม
ความขัดแย้งเห็นต่างอีกหลายเรื่องจะเป็นอย่างไร
มีคำถามอีกมากที่ต้องหารือก่อนตัดสินใจ
แน่นอนว่ารัสเซียอยากปรับปรุงความสัมพันธ์ให้ดีกว่าที่เป็นอยู่
แต่รัฐบาลสหรัฐยังมองรัสเซียเป็นปรปักษ์
ในอีกด้านที่รัสเซียเป็นมิตรกับจีนเพราะผลประโยชน์ แต่เป็นผลประโยชน์ต่างตอบแทน
ต่างได้ปรึกษาหารือและเห็นร่วมกัน ด้วยท่าทีเท่าเทียมกัน เคารพซึ่งกันและกัน
อยู่รอดด้วยกันทั้งคู่ เหล่านี้คือเหตุผลว่าทำไมรัสเซียอยากร่วมมือกับจีนมากกว่า
ประธานาธิบดีปูตินกล่าวว่ารัสเซียจะมีสัมพันธ์ฉันมิตรด้วยถ้าประเทศนั้น
“เคารพรัสเซียและผลประโยชน์ของรัสเซีย”
ประธานาธิบดีปูตินเอ่ยถึงความผิดพลาดที่กระทำต่อยุโรปตะวันออกในอดีตว่า
“หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เราพยายามบังคับให้หลายประเทศในยุโรปตะวันออกใช้รูปแบบการพัฒนาของเรา
(เศรษฐกิจ การเมืองการปกครอง) เราต้องยอมรับเรื่องนี้ มันไม่ใช่เรื่องดี
ทุกวันนี้เรายังรับรู้ผลกระทบแง่ลบจากเหตุการณ์ครั้งนั้น” “ทุกวันนี้พวกอเมริกันยังคงพยายามบังคับให้ประเทศอื่นๆ
ทั่วโลกใช้รูปแบบของพวกเขา พวกเขาจะล้มเหลวเช่นกัน”
28 เมษายน
2019
ชาญชัย
คุ้มปัญญา
(ตีพิมพ์ใน คอลัมน์ “สถานการณ์โลก” ไทยโพสต์ ปีที่ 23 ฉบับที่ 8204 วันอาทิตย์ที่ 28 เมษายน พ.ศ.2562)
-----------------------
บทความที่เกี่ยวข้อง :
รัฐบาลทรัมป์ชี้ว่าต้องแก้ปัญหาขาดดุลด้วยการขึ้นภาษีสินค้าจีนและกำลังไปด้วยดี
แต่นักวิชาการ องค์การระหว่างประเทศหลายแห่งให้มุมมองตรงข้าม ท่ามกลางผู้คนจำนวนไม่น้อยยังอยู่ในวังวนภาพลวงตา
หลังถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างหนัก
ประธานาธิบดีทรัมป์ชี้แจงว่าการเป็นมิตรกับรัสเซียย่อมดีกว่า
เพราะทั้งคู่เป็นมหาอำนาจนิวเคลียร์ คำถามคืออยากเป็นมิตรเพื่อใคร
1. At third debate, Trump won’t commit to accepting election results if he
loses. (2016, October 19). The Washington Post. Retrieved from https://www.washingtonpost.com/politics/trump-wont-commit-to-accepting-election-results-if-he-loses/2016/10/19/9c9672e6-9609-11e6-bc79-af1cd3d2984b_story.html
2. Belt and Road projects: Past,
present, future. (2019, April 22). China Daily. Retrieved from http://www.chinadaily.com.cn/a/201904/22/WS5cbcf141a3104842260b7627.html
3. Kissinger’s Cold War strategy
unsuitable today. (2018, July 29). Global Times. Retrieved from http://www.globaltimes.cn/content/1112929.shtml
4. Kissinger's 'Secret Ploy': Why
Russia Won't Become US' 'Hammer' Against China. (2018, July 30). Sputnik
News. Retrieved from https://sputniknews.com/analysis/201807301066802184-us-russia-china/
5. New Silk Road spearhead of
China’s campaign to become great power on world stage: Bianchi. (2018, June 12).
Tehran Times. Retrieved from http://www.tehrantimes.com/news/424363/New-Silk-Road-spearhead-of-China-s-campaign-to-become-great-power
6. Putin demands respect for Russia,
pledges never to become US vassal. (2015, April 16). RT. Retrieved from http://rt.com/politics/250229-putin-russia-respect-international/
7. Ruble follows oil’s route,
touches 4-mth low. (2015, July 24). RT. Retrieved from
http://www.rt.com/business/310674-ruble-follows-oils-route/
8. The Orientalism of Western Russophobia. (2019, March 5). Dissident
Voice. Retrieved from https://dissidentvoice.org/2019/03/the-orientalism-of-western-russophobia/
-----------------------------