เข้าใจอาเซียน ตอน: ความสำคัญของการศึกษาวิถีอาเซียน

หลายประเทศที่สัมพันธ์กับอาเซียน รวมทั้งนักวิชาการต่างประเทศจำนวนมากที่ศึกษาเรื่องราวของอาเซียนมักจะพบความประหลาดใจ ได้ประสบการณ์ใหม่ที่ไม่คุ้นเคย เป็นลักษณะเฉพาะของอาเซียนและถูกขนานนามว่าเป็น “วิถีอาเซียน” (ASEAN way)

Kasira Cheeppensook ชี้ว่าการศึกษาอาเซียนตามแนวทางอย่างเป็นเหตุเป็นผล (rationalist approaches) จะทำให้เข้าใจไขว้เขว เพราะการตัดสินใจของอาเซียนไม่ได้ดำเนินภายใต้สถาบันหรือกลไกที่มีหลักมีเกณฑ์แน่นอน
            การตัดสินใจของอาเซียนไม่ได้หมายความว่าไม่เหตุผล แต่รูปแบบหรือลักษณะการคิดการตัดสินใจมีความยืดหยุ่น เปลี่ยนแปลงไปตามบริบท ไม่ยึดกับหลักการหรือกฎเกณฑ์ชุดใดอย่างตายตัว  
            เรื่องราวความประหลาดใจอธิบายได้ง่ายๆ เหมือนชาวตะวันตกคนหนึ่งที่ไม่เคยรู้ใจเข้าใจวัฒนธรรมของชาติตะวันออก เมื่อเขาพยายามตีความพฤติกรรม ความคิดความอ่านของชาวตะวันออกจะรู้สึกสับสน หลักการที่มีอยู่ไม่อาจใช้กับชาวตะวันออกได้อย่างสมบูรณ์
ดังที่ Amitav Acharya ให้ข้อสรุปว่าวิถีอาเซียนคือชุดของความคิดที่ต่างจากแนวทางของชาติตะวันตก
            ทางออกของเรื่องนี้จึงต้องศึกษาให้เข้าใจวัฒนธรรม ค่านิยม วิถีชีวิตของอาเซียนก่อน
ความสำคัญของการศึกษาวิถีอาเซียน พอจะประมวลได้ดังนี้
            ประการแรก จำเป็นต่อการทำความเข้าใจอาเซียน
การศึกษาอาเซียนในฐานะองค์ระหว่างประเทศทั่วๆ ไปองค์กรหนึ่งจะได้ความเข้าใจในระดับหนึ่ง แต่เนื่องจากเรื่องราวความเป็นไปของอาเซียนมีลักษณะเฉพาะ การศึกษาทำความเข้าใจตามแนวทางหรือหลักการทั่วไปไม่อาจเข้าใจอาเซียนได้อย่างครบถ้วน จำต้องผสมผสานหลักการทั่วไปร่วมกับความเข้าใจในวิถีอาเซียนจึงจะสามารถเข้าใจอาเซียน เรื่องราวต่างๆ ได้ถูกต้องแม่นยำยิ่งขึ้น
นักวิเคราะห์หรือผู้เชี่ยวชาญองค์กรระหว่างประเทศอื่นๆ เมื่อมาศึกษาอาเซียนจะพบประสบการณ์ใหม่และเห็นว่าอาเซียนมีลักษณะเฉพาะของตน จำต้องศึกษาเรื่องนี้ให้เข้าใจเสียก่อน

ประการที่สอง ช่วยให้เข้าใจข้อดีข้อเสียของอาเซียน
การพูดถึงข้อดีข้อเสียขององค์กรใดองค์กรหนึ่งเป็นประเด็นสำคัญที่หยิบยกขึ้นมาพูดถึงเสมอ เป็นหัวข้อหนึ่งที่ช่วยให้เข้าใจอาเซียนเพิ่มมากขึ้น ช่วยให้เข้าใจว่าอะไรที่อาเซียนทำได้ ทำไม่ได้ อะไรที่ทำได้ดีหรือยังต้องพัฒนาอีกมาก
งานวิชาการหลายชิ้นเมื่อวิเคราะห์อาเซียนด้วยหลักทั่วไปได้ข้อสรุปว่าอาเซียนมีข้อเสียหลายประการ เป็นองค์กรที่ไร้ประสิทธิภาพ แต่หากวิเคราะห์โดยใช้วิถีอาเซียนร่วมด้วย ผลสรุปจะแตกต่างออกไป (รายละเอียดหัวข้อนี้จะนำเสนอในโอกาสต่อไป)
การจะตีความข้อดีข้อเสียของอาเซียนจำต้องเข้าใจบริบทของอาเซียนมากกว่ายึดหลักการตามแนวทางตะวันตก
ประการที่สาม ทำให้สามารถได้แนวทางพัฒนาอาเซียนที่ทำได้จริง
            ที่สุดของการศึกษาองค์กรระหว่างประเทศคือการค้นหา เสนอแนวทางเพื่อพัฒนาองค์กรให้สามารถบรรลุเป้าหมาย ตอบสนองผลประโยชน์ของชาติสมาชิกและประโยชน์ของประชาชน ช่วยหาคำตอบว่าอาเซียนควรพัฒนาไปในทิศทางใด นโยบาย แนวทางการปฏิบัติควรเป็นอย่างไร

           การศึกษาวิถีอาเซียนกล่าวได้ว่าคือหัวใจของการศึกษาเพื่อทำความเข้าใจอาเซียน สามารถอธิบายเรื่องราวต่างๆ ที่เกิดขึ้น ช่วยให้เข้าใจคาดการณ์พฤติกรรมได้อย่างแม่นยำ และสามารถเสนอแนะแนวทางเพื่อพัฒนาอาเซียนให้เป็นองค์กรที่สร้างผลประโยชน์สูงสุด
            การศึกษาอาเซียนจึงจำต้องศึกษาวิถีอาเซียนก่อน
26 มกราคม 2013
ชาญชัย คุ้มปัญญา
-----------------------
บรรณานุกรม:
1. Kasira Cheeppensook, The ASEAN Way on Human Security, http://humansecurityconf.polsci.chula.ac.th/Documents/Presentations/Kasira.pdf
2. Taku Tamaki,  Making Sense of ‘ASEAN Way’: A Constructivist Approach, http://paperroom.ipsa.org/papers/paper_5293.pdf
----------------------